Zaburzenia osobowości – borderline, narcyzm i ich wpływ na związek

Każde zaburzenie wpływa na otoczenie osoby, która się z nim mierzy. Często partnerki lub partnerzy słyszą, aby nie wchodzić w taki związek lub jak najszybciej się z niego wykręcić. Warto jednak najpierw dowiedzieć, czym dokładnie jest dane zaburzenie, jak się objawia i spróbować zrozumieć, co czuje dotnięta nim osoba.

Przypadłości psychiczne mają to do siebie, że wyglądają inaczej i każdy pacjent powinien być traktowany oraz leczony indywidualnie. Nie zawsze zachowania oraz nasilenie zaburzeń będzie takie samo, a wręcz przeciwnie. Kluczem w tym przypadku jest zrozumienie, empatia i… postawienie granic. Zacznijmy jednak od podstaw i od zrozumienia, czym są dane zaburzenia osobowości.

Czym jest osobowość?

Na naszą osobowość składają się wszystkie dyspozycje i cechy psychiczne oraz fizyczne, które zostały ukształtowane dziedzicznie i środowiskowo. Na cechy osobowości składają się: intelekt, uczucia, wola i napęd psychoruchowy. Dodatkowo osobowość łączy się z takimi cechami, jak poczucie tożsamości i bycia sobą czy niezależność.

Na jej rozwój składają się:

• wczesnodziecięce doświadczenia,
• obserwowane zachowania osób dorosłych,
• typ układu nerwowego,
• styl wychowania
• czynniki środowiskowe, wpływające na wychowanie, takie jak szkoła, obyczaje kulturowe czy okres dojrzewania.

Jak widać, na osobowość składa się wiele czynników, praktycznie w całości niezależnych od nas samych. Jej zaburzenia obejmują zarówno sferę indywidualną, jak i społeczną. Zwykle pojawiają się już w późnym dzieciństwie lub wieku młodzieńczym i trwają dalej w wieku dojrzałym.  

Co istotne, zaburzenia dotyczą funkcjonowania danej osoby i całego wzorca zachowań, przeżywania, funkcjonowania, czy relacji z innymi. Ich zakres określa całego człowieka, czyli jego uczuciowość, pobudliwość, kontrolę impulsów, sposoby postrzegania rzeczywistości i myślenia, styl relacji z innymi ludźmi.

Co to są zaburzenia osobowości?

Przede wszystkim zaburzenia osobowości nie są chorobą! To trwały i nabyty wzorzec zachowań, który kształtuje się już w dzieciństwie i młodości, ale jego skutki najbardziej widać w wieku dorosłym. Zaburzenia są ciągłe, więc trudno określić ich początek i koniec, choć można zauważyć ich modyfikacje na skutek kolejnych, nowych życiowych doświadczeń.

Można powiedzieć, że zaburzenia polegają na odmienności w charakterze danej osoby i jej sposobie zachowywania się. Znaczący wpływ ma na nie środowisko, w jakim dorastamy, relacje w rodzinie, poczucie lub brak bezpieczeństwa i autonomii, przeżyte konflikty oraz traumy.

Zaburzenia osobowości według klasyfikacji psychiatrycznej to:

(…) głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań, przejawiające się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne. Reprezentują one albo skrajne, albo znaczące odmienności w porównaniu z przeciętnym w danej kulturze sposobem spostrzegania, myślenia i odczuwania, a w szczególności – odnoszenia się do innych. Takie wzorce zachowania mają tendencje do trwałości i do obejmowania wielu zakresów funkcjonowania psychologicznego.

ICD-10. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius. Instytut Psychiatrii i Neurologii. Kraków, Warszawa 2000

Konkretne zachowania wpływają na codzienne funkcjonowanie osoby z zaburzeniami. Mogą utrudniać kontakty interpersonalne, ścieżkę zawodową, życie rodzinne. To, co warto sobie uświadomić, starając się zrozumieć zaburzenia, że osoby te, mierzą się z bardzo silnymi emocjami, często uczuciem cierpienia i bezsilności.

Dlatego też w ramach leczenia bardzo ważna jest długotrwała psychoterapia (czasami wspomagana lekami). Nieleczone zaburzenia osobowości mogą prowadzić do ciężkich stanów depresyjnych, a nawet do samobójstwa!

Przyczyny występowania zaburzeń osobowości

Powstanie zaburzenia osobowości jest konsekwencją oddziaływania niekorzystnych czynników biologicznych, genetycznych i psychospołecznych (często zaniedbania i odrzucenia przez opiekunów). Do niedawna badano głównie aspekty rodzinne, takie jak: niekorzystny przebieg różnych etapów rozwoju, brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa, wzmożony poziom napięć i konfliktów, ale coraz więcej uwagi przykłada się obecnie do czynników genetycznych. 

Jak klasyfikujemy zaburzenia osobowości?

Wyróżniamy trzy grupy zaburzeń osobowości, które zostały pogrupowane ze względu na wspólne cechy:

1. Grupa A – ekscentryczność, dziwaczność i brak relacji

• osobowość paranoiczna,
• osobowość schizoidalna.

2. Grupa B – burzliwe relacje, intensywne emocje, brak odporności na stres

• osobowość antyspołeczna,
• osobowość histrioniczna,
• osobowość borderline,
• osobowość narcystyczna.

 3. Grupa C – lęk, nieśmiałość, unikanie relacji i sytuacji stresowych

• osobowość unikająca,
• osobowość zależna,
• osobowość anankastyczna.

Jak diagnozuje się zaburzenia osobowości?

Prawidłowa diagnoza musi być oparta o szczegółowy wywiad psychiatryczny z pacjentem, a czasami także z jego najbliższymi. Niekiedy lekarz uzupełnia taki wywiad testami psychologicznymi i innymi metodami na wykluczenie obecności innych zaburzeń lub chorób, takich jak uszkodzenie mózgu.

Bardzo ważne jest, aby diagnozę postawił specjalista, ponieważ zaburzenia psychiczne są tak złożone, że samodzielna ocena może przynieść więcej szkody niż pożytku lub sprawić, że zaczniemy traktować bliską osobę nieadekwatnie do sytuacji. Przykładowo, czytając jedynie urywki wiedzy i przypuszczając, że partenr lub partnerka cierpi na osobowość borderline postanowimy zakończyć związek, kiedy tymczasem samozaburzenie nie jest wskazaniem do takiego kroku.

Jak leczy się zaburzenia osobowości?

To, że zaburzenia osobowości należy leczyć już wiemy.

Zlekceważenie ich może doprowadzić do zerwania relacji, wyobcowania, pogorszenia sytuacji życiowej i zawodowej, skrajnej depresji, a nawet próby samobójczej.

Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większe szanse na zapanowanie na zachowaniem i emocjami. Podstawową metodą leczenia jest długotrwała terapia psychodynamiczna, która na tę chwilę wykazuje największą skuteczność. Ostatnio dużo mówi się także o przydatności różnych modyfikacji terapii poznawczo-behawioralnej.

Czasami jako uzupełnienie terapii stosuje się farmakologię, która pomaga opanować epizody pogorszenia samopoczucia. Jednym z zaburzeń, gdzie często sięga się po wsparcie leków jest osobowość borderline. Czy można wyleczyć się z zaburzeń osobowości? Tak naprawdę wszystko zależy od ich rodzaju, trwałości danych cech, a przede wszystkim od świadomości i motywacji pacjenta.

Jak rozpoznać zaburzenia osobowości u bliskiej osoby? Na co zwrócić uwagę?

Jeśli podejrzewamy, że partner lub partnerka mogą cierpieć na zaburzenia osobowości warto przyjrzeć się czy występują poniższe kryteria:

• wyraźnie dysharmonijne postawy i zachowania, obejmujące różne zakresy funkcjonowania,– osoby z zaburzoną osobowością mogą np. zachowywać się zbyt agresywnie podczas zwykłej rozmowy, krzyczeć, być roszczeniowe,
• wzorzec nieprawidłowego zachowania jest długotrwały i nie ogranicza się do epizodów,
• wzorzec zachowania jest całościowy i wyraźnie niedostosowany w stosunku do rozmaitych sytuacji indywidualnych i społecznych – osoba z zaburzoną osobowością nie podporządkowuje się ogólnie przyjętym normom, nie zwraca uwagi na uczucia innych w sytuacjach, gdy jest to oczekiwane, np. wypowiada przykre słowa do kogoś w trudnej sytuacji życiowej, zamiast udzielenia mu wsparcia,
• wymienione trudności zawsze pojawiają się w okresie dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym i utrzymują się w wieku dojrzałym,
• zaburzenia prowadzą do wyraźnie złego samopoczucia, które może pojawiać się później,
• zaburzenie może współwystępować z istotnymi trudnościami w zakresie sprawności zawodowej i społecznej (osobom z zaburzoną osobowością może być trudno współpracować z innymi osobami, czy słuchać uwag innych).

Zaburzenia osobowości z grupy burzliwych relacji – borderline i narcyzm

Zaburzenia osobowości w różny sposób, ale zawsze oddziałują na relację z innymi osobami. Szczególnie odczuwają to partnerki i partnerzy, którą na co dzień mają do czynienia z różnymi emocjami, zachowaniami oraz sytuacjami. Bardzo często diagnozowanymi zaburzeniami są: osobowość borderline i osobowość narcystyczna. Co je wyróżnia i czy związek z osobą ze wspomnianymi zaburzeniami ma przyszłość?

Czym jest osobowość borderline (z pogranicza)?

Zaburzenie borderline to balansowanie na granicy pomiędzy miłością i nienawiścią. W krótkich odstępach czasu osoba czuje euforię, aby za chwilę czuć rozpacz. W jednej chwili może wyznawać komuś miłość, a w następnej chwili rzucić się na nią z gniewem i wymówkami. Pacjenci z tym typem zaburzeń osobowości mają skłonność do podejmowania impulsywnych, ryzykownych zachowań, takich jak hazard, nadużywanie substancji odurzających i nadmierna, ryzykowna aktywność seksualna.

Jednym z głównych symptomów jest intensywny lęk przez porzuceniem. W wywiadzie lekarskim często mowa jest o burzliwych związkach i niestabilnym obrazie siebie. Osobie z borderline towarzyszą zmienne emocje, drażliwy nastrój, silna złość z powodu obiektywnie niewielkich trudności.

Przejawia ona zachowania impulsywne i autodestrukcyjne, np. samouszkodzające i samobójcze oraz przejściowe objawy paranoidalne, a w stresie traci kontakt z rzeczywistością.

Wszystkie opisane zaburzenia utrudniają funkcjonowanie nie tylko danej osobie, ale i jej najbliższym. Codzienna huśtawka nastrojów, brak stabilizacji i pewności, miłość i nienawiść – to wszystko sprawia, że wspólne życie może stać się trudne do wytrzymania. Z drugiej strony pojawia się poczucie winy. W efekcie partnerki lub partnerzy muszą skorzystać ze wsparcia psychoterapeuty, aby poradzić sobie z traumatyczną relacją.

Jak żyć z osobą z borderline?

Życie z partnerem, który cierpi na zaburzenia osobowości jest pełne kryzysów i konfliktów. Dlatego decyzując się na taki związek trzeba posiadać dużo pokładó cierpliwości, umiejętności unikania sytuacji kryzysowych i wspierania niezależności ukochanej osoby. Przede wszystkim, należy szczerze odpowiedzieć sobie na pytanie: czy jestem w stanie to wytrzymać, dam radę, czy się pogrążę?

Wiele dorosłych osób z borderline widzi świat oczami dziecka, dlatego ich działań nie należy brać do siebie. Przyczyną kłótni nie musi być wcale rzeczywiste zdarzenie, ale to, jak zinterpretuje je ktoś dotknięty zaburzeniem. Osoba cierpiąca na borderline nie ma na celu krzywdzenia innych. Ona walczy z bólem, chce zaspokoić własne potrzeby i robi to według jedynego znanego sobie wzorca.

To, co można zrobić to postawić wyraźne granice i nauczyć się komunikować z osobą dotkniętą borderline. Co pomoże?

• unikanie konfliktów,
• opanowane słuchanie i zadawanie wielu pytań,
• nieignorowanie rozmówcy,
• zwracanie uwagi na słowa rozmówcy, język, ton głosu, mimikę,
• mówienie szczerze, powoli i wyraźnie z prostym przekazem,
• konkretnie przedstawienie swoich granic,
• odbijanie uczuć z powrotem do właściciela, a nie chłonięcie ich.

Czym charakteryzuje się osobowość narcystyczna?

Trochę inaczej objawia się zaburzenie narcystyczne, które bardzo mocno skupia się na osobie, która jest nim dotknięta. Przywiązuje ona decydujące znaczenie sukcesom, władzy, idealnej miłości, sławie jako wyznacznikom wartości. Wyolbrzymia swoje sukcesy i talenty, oczekuje ciągłych pochwał i podziwu. Wierzy, że zasługuje na specjalne traktowanie. Nie potrafi odczytywać emocji innych ludzi, brak jej empatii.

Narcyz wykorzystuje relacje do własnych celów. Jest zazdrosny i wierzy też, że jemu zazdroszczą. Stawia sobie nierealistyczne cele. Łatwo go zranić, ponieważ ma kruche poczucie własnej wartości i wszechogarniające uczucie pustki. Osobowość narcystyczna często nadużywa substancji psychoaktywnych, cierpi na depresję, ma myśli i zachowania samobójcze, trudności w relacjach rodzinnych oraz problemy w relacjach zawodowych.

O ile zaburzenia borderline dotykają na równi kobiet, jak i mężczyzn to w przypadku osobowości narcystycznej 75% z wszystkich diagnoz stanowią mężczyźni.

Nie sposób nie zauwazyć, że tego typu zachowania to trauma dla najbliższych. Osoba narcystyczna nie zwraca uwagi na czyjeś uczucia, manipuluje, gra, wzbudza poczucie winy. Bardzo często partnerzy tych osób po zakończonym związku szukają pomocy w gabinecie psychoterapeuty.

Kamila Kozioł, coach i psycholog, nagrała dla Redakcji Wedding Dream komentarz ekspercki, w którym podzieliła się swoim doświadczeniem na temat osobowości narcystycznej. Obejrzyj video!

Czy związek z narcyzem jest możliwy?

Związek z narcyzem jest czymś bardzo trudnym i zawsze będzie w mniejszym lub większym stopniu naznaczony zaburzeniem. Ponadto cienka linia dzieli go do stania się relacją toksyczną.  Bez odpowiedniej, nierzadko długiej, terapii nie ma mowy o równości i wzajemności. Dla narcyza bowiem najbardziej liczy się wyłącznie on i jego potrzeby. Będąc w takim związku konieczne będzie wsparcie specjalisty, ale przede wszystkim silna osobowość partnerki.

Czy w takim razie jest sens wchodzić w taki związek? To zależy od danej osoby i cech narcystycznych, które przejawia. Niekiedy zaburzenie nie jest tak silne, aby przerodzić się w coś toksycznego, a zachowania partnera będę wywoływały bardziej dyskomfort niż traumę. Wtedy ze wsparciem terapii jest szansa na stworzenie szczęśliwej relacji.

Związek z narcyzem, który faktycznie będzie związkiem, a nie formą uzależnienia, ma szansę na powodzenie przy spełnieniu dwóch warunków:

• musimy nauczyć się chronić siebie i stawiać granice,
• musimy przyjąć do wiadomości fakt, że osobowość narcystyczna jest zaburzeniem, które wymaga pomocy specjalisty i które z dnia na dzień nie zniknie.

Jeśli jednak mamy do czynienia z narcyzem patologicznym, która przejawia te cechy w sposób bardzo widoczny, w wyniku czego stajemy się ofiarą  przemocy emocjonalnej – wówczas na pewno nie możemy mówić o zdrowym związku.

Jak radzić sobie w związku z trudnymi, narcystycznymi zachowaniami naszego partnera? Zapoznaj się z poradami przygotowanymi przez psychologa Kamilę Kozioł.

Zaburzenia osobowości, bez względu na ich rodzaj czy natężenie, zawsze będą wpływały na relację w związku. Tylko od partnerów zależy czy mimo okoliczności stworzą związek oparty na zrozumieniu, wzajemności, zaufaniu i wsparciu. Przede wszystkim jednak osoba z zaburzeniem musi mieć świadomość swojego stanu i bezwzględnie rozpocząć terapię, wspomaganą ewentualną farmakologią. Dopiero wtedy jest szansa, że przy wspólnych staraniach uda się zbudować trwały związek.

W innym przypadku może się okazać, że tylko jedna osoba chce i będzie walczyć, choć z góry skazana jest na przegraną. Zwykle, osoby dotknięte borderline czy narcyzmem nie zdają sobie sprawy z siły i konsekwencji swoich zachowań i braku panowania nad emocjami. Dlatego podejmując walkę o związek warto najpierw szczerze ocenić swoją osobowość i w pierwszej kolejności zadać o siebie.